1. Oproep en reactie: Blues kent vaak een call-and-response-structuur, waarbij één persoon een regel of zin zingt, en anderen reageren met een herhalend refrein of een aanvullende zin. Hierdoor ontstaat er een dynamisch samenspel tussen de leadzanger en de ondersteunende muzikanten of het publiek.
2. Verhalende teksten: Bluesteksten zijn doorgaans gericht op persoonlijke ervaringen, worstelingen en emoties. De teksten vertellen vaak verhalen over liefde, verlies, ontberingen en het dagelijks leven. Bluesnummers staan bekend om hun rauwe, eerlijke en vaak melancholische uitingen.
3. Eenvoudige akkoordstructuren: Bluesmuziek is vaak gebaseerd op eenvoudige akkoordprogressies, waarbij doorgaans gebruik wordt gemaakt van een patroon van drie akkoorden dat bekend staat als de "blues-akkoordprogressie" (I-, IV-, V-akkoorden in de toonsoort van het nummer). Deze eenvoud maakt improvisatie en variatie binnen de akkoordstructuur mogelijk.
4. Gebogen of blauwe noten: Bluesmelodieën bevatten vaak noten die enigszins afgevlakt of "gebogen" van toon zijn, waardoor een duidelijke emotionele kwaliteit ontstaat. Deze blauwe tonen worden vaak gespeeld op snaarinstrumenten zoals gitaren of op blaasinstrumenten zoals mondharmonica's.
5. Aandrijvende beat: Bluesmuziek wordt gekenmerkt door een sterke, gestage beat die het nummer vooruit stuwt. De ritmesectie, meestal bestaande uit een gitaar, bas en drums, zorgt voor de ritmische basis en creëert het momentum van de muziek.
6. Improvisatie: Bluesmuzikanten houden zich vaak bezig met improvisatie, waardoor spontane en creatieve expressie mogelijk is binnen de basisstructuur van het nummer. Solosecties bevatten individuele muzikanten die hun vaardigheden demonstreren en hun eigen interpretaties toevoegen aan de melodie, de songtekst of het ritme.
7. Emotionele expressie: Bluesmuziek legt een sterke nadruk op emotionele expressie. Zangers en instrumentalisten brengen hun emoties over door gepassioneerde zang, dynamisch instrumentaal spel en soulvolle interpretaties. De muziek probeert diepe gevoelens van vreugde, verdriet, liefde en verlangen vast te leggen en op te roepen.
8. Vers-refreinvorm: Hoewel het niet exclusief is voor blues, wordt de couplet-refreinvorm vaak gebruikt. Verzen presenteren doorgaans verschillende aspecten van het verhaal of thema, terwijl het refrein dient als een terugkerend refrein dat de hoofdboodschap van het nummer versterkt.
Deze muzikale kenmerken zijn de fundamentele bouwstenen van de blues, waardoor een genre ontstaat dat zowel geworteld is in de traditie als openstaat voor innovatie en persoonlijke expressie. Bluesmuziek blijft verschillende genres beïnvloeden, van jazz en rock tot pop en hedendaagse muziek, waardoor het een blijvende en impactvolle kracht in de muziekwereld wordt.