Thema's spelen een cruciale rol bij het creëren van muzikale samenhang en eenheid. Ze komen vaak terug in verschillende secties van een muzikale vorm, zoals variaties, sonates, concerten, opera's en symfonieën. Het thematische materiaal kan transformaties ondergaan door veranderingen in harmonie, ritme, orkestratie of toonsoort, wat bijdraagt aan de ontwikkeling en voortgang van het stuk.
Een thema dient als referentiepunt en biedt vertrouwdheid en samenhang voor de luisteraar, ondanks de zich ontvouwende complexiteit van de muziek. Veel beroemde composities zijn te herkennen en te karakteriseren aan hun iconische en memorabele thema’s.