Nationalisme:
Dit was een van de belangrijkste thema's in de romantische muziek. Romantische componisten probeerden hun liefde voor hun vaderland tot uitdrukking te brengen, de geschiedenis en cultuur ervan te vieren en patriottische gevoelens bij hun publiek op te wekken. Voorbeelden zijn onder meer:
- De mazurka's en polonaises van Frederic Chopin, ter ere van zijn geboorteland Polen.
- De opera's van Giuseppe Verdi over de Italiaanse eenwording, zoals 'Nabucco' en 'Aida'.
- Bedrich Smetana's "Ma Vlast" symfonische cyclus, die de Tsjechische geschiedenis uitbeeldt.
Revolutie en vrijheid:
Romantische componisten werden vaak geïnspireerd door revolutionaire idealen, zowel politiek als sociaal. Ze hadden tot doel verandering teweeg te brengen, onderdrukking uit te dagen en de zaak van vrijheid en individuele expressie te bevorderen. Voorbeelden zijn onder meer:
- Hector Berlioz's "Grande Messe des Morts" (Requiem), gewijd aan de Julirevolutie van 1830 in Parijs.
- De opera's van Richard Wagner met rebelse thema's, zoals 'Rienzi' en 'The Flying Dutchman'.
- Franz Liszts 'Revolutionaire Etude', die de strijd tegen onderdrukking symboliseert.
Sociaal commentaar en empathie:
Sommige romantische componisten uitten ook hun zorgen over sociale kwesties, waaronder armoede, ongelijkheid en het lot van gemarginaliseerde groepen. Ze gebruikten muziek om empathie op te wekken en compassie aan te moedigen. Voorbeelden zijn onder meer:
- Franz Schuberts liederencyclus 'Winterreise', waarin de ontberingen van een eenzame reiziger worden onderzocht.
- Felix Mendelssohns Ouverture "Hebriden", opgedragen aan de Schotse Hooglanders en hun strijd tegen de Britse overheersing.
- Hector Berlioz's "Symphonie Fantastique", die zijn persoonlijke uitdagingen en romantische ervaringen weerspiegelt.
Hoewel deze politieke idealen niet universeel door alle romantische componisten werden omarmd, waren het belangrijke trends die een groot deel van de muziek van die periode vormden, waarbij ze vaak de persoonlijke ervaringen en overtuigingen van de componisten weerspiegelden.