Het idee van het laatste lied van een zwaan is geworteld in folklore en mythologie, vooral in Europese culturen. Zwanen worden al lang geassocieerd met schoonheid, gratie en zuiverheid. In veel mythen en verhalen worden zwanen in verband gebracht met profetie en muzikaal vermogen.
Het idee dat zwanen vóór hun dood een melodieus en aangrijpend lied voortbrengen, komt voort uit het gedrag van bepaalde zwanensoorten, met name de knobbelzwaan. Vooral tijdens de laatste weken van hun leven kunnen deze zwanen soms een resonerend en melancholisch geluid voortbrengen. Deze treurige kwaliteit van de roep van de zwaan kan de legende van de zwanenzang hebben geïnspireerd.
In de loop van de tijd is de term 'zwanenzang' metaforisch gebruikt om iemands laatste grote prestatie of belangrijke bijdrage te beschrijven vóór zijn pensionering, overlijden of een grote verandering in zijn leven. Het suggereert een krachtige en emotioneel resonerende prestatie of werk dat dient als een passend afscheid of erfenis van het talent en de toewijding van het individu.