Tijdens zijn jeugd toont Hilary een fascinatie voor literatuur en kennis. In zijn jonge jaren studeert hij ijverig Grieks en Latijn, waarmee hij de basis legt voor zijn leven als wetenschapper. Naarmate hij ouder wordt, breidt zijn interesse zich uit naar geschiedenis en poëzie.
Hilary leidt een ascetisch bestaan en woont in een afgelegen huisje, waar hij zich zonder afleiding kan verdiepen in zijn studie. Hij wijdt zich aan het onderzoeken van oude manuscripten, waarbij hij vaak de tijd uit het oog verliest. Zijn maaltijden zijn minimaal en hij voert zelden een gesprek.
De auteur, Southey, brengt het idee over van Hilary's diepgaande toewijding aan kennis, in de mate dat dit grenst aan excentriciteit. Hilary's liefde voor boeken wordt afgeschilderd als een soort verslaving die hem volledig opslokt. Hij is gefascineerd door de wijsheid en verhalen die ze bevatten, waardoor hij het contact met de buitenwereld verliest.
Southey benadrukt ook de emotionele afstandelijkheid die gepaard gaat met Hilary's levensstijl. Hij heeft geen connecties met familie of vrienden en ervaart zelden de vreugde en emoties van menselijke relaties. Zijn obsessie met boeken heeft voorrang op emotionele ervaringen.
Door Hilary af te schilderen als een teruggetrokken figuur die wordt gedreven door een vastberaden streven naar kennis, presenteert Southey The Scholar als een meditatie over de offers en gevolgen van extreme toewijding aan intellectuele bezigheden.