Wagners leidmotieven waren vaak gebaseerd op bestaande melodieën of muzikale motieven, maar hij veranderde of transformeerde ze vaak om aan de specifieke context te voldoen. Het leidmotief dat verband houdt met het personage Siegfried in zijn opera 'Der Ring des Nibelungen' is bijvoorbeeld gebaseerd op het traditionele Duitse volkslied 'Siegfrieds Horn'. Wagner veranderde echter de melodie en orkestratie van het lied om een heroïsch en majestueus thema te creëren.
Leitmotiven kunnen ook worden gebruikt om abstracte concepten of ideeën te symboliseren. In Wagners opera 'Tristan und Isolde' is het leidmotief dat verband houdt met de liefde tussen de twee titelpersonages bijvoorbeeld een chromatische melodie die in golven op en neer gaat, wat de intense en gepassioneerde aard van hun relatie symboliseert.
Wagners gebruik van leidmotieven had grote invloed op latere componisten, en de techniek wordt nu veel gebruikt in filmmuziek en andere vormen van dramatische muziek.