Veel onderzoeksdocumentaires zijn bedoeld om machtige instellingen, individuen of organisaties uit te dagen of te bekritiseren. Hun doel is het publiek te informeren over zaken die vaak niet algemeen bekend zijn, en de machthebbers verantwoordelijk te houden voor hun daden. Onderzoeksdocumentaires kunnen worden gezien als een vorm van journalistiek van algemeen belang en kunnen een belangrijke rol spelen bij het werpen van licht op corruptie, onrecht en andere wandaden.
Enkele bekende voorbeelden van onderzoeksdocumentaires zijn onder meer "Roger &Me" van Michael Moore (1989), waarin werd gekeken naar de impact van de fabriekssluitingen van General Motors op Flint, Michigan; Errol Morris's "The Thin Blue Line" (1988), die leidde tot het nieuwe proces en de vrijspraak van een man die ten onrechte was veroordeeld voor moord; en Robert Greenwalds "Walmart:The High Cost of Low Price" (2005), waarin de uitbuitende arbeidspraktijken van 's werelds grootste detailhandelaar aan het licht kwamen.
Onderzoeksdocumentaires kunnen worden geproduceerd door filmstudio's of onafhankelijke filmmakers, en kunnen op verschillende manieren worden gedistribueerd. Sommige worden uitgezonden op televisiekanalen; anderen worden theatraal uitgebracht; en nog andere worden online beschikbaar gesteld. Onderzoeksdocumentaires zijn de afgelopen jaren steeds populairder geworden, omdat het publiek meer geïnteresseerd raakt in documentaires die diepgaande en kritische perspectieven bieden op belangrijke kwesties.